Deri, vücudu enfeksiyondan koruyan ısı ve sıvı kaybını önleyen bir bariyer gibi görev görür. Bu bariyerin ortadan kalkması enfeksiyona yol açar, ısı ve sıvı dengesi bozulur. Deri ve/veya derialtı dokularda, ısı, soğuk, elektrik, radyasyon veya kimyasal ajanlara maruz kalarak oluşan ani hasarlanmaya yanık denir. Oluşan hasar deri ve derialtı dokularda olmasına rağmen yanığın derinliği, yüzey alanı, neden olan ajan ve takip sürecinde oluşabilecek enfeksiyon, metabolik durumlar gibi nedenlerle tüm organizmayı etkileyen oluşturduğu olaylar ile hayati durumu etkileyen çok kapsamlı bir travmadır. Böyle çok faktörlü bir durumda belki de seyri etkileyecek en önemli müdahalelerden biri ilk değerlendirme ve doğru tedavi yönlendirmesidir.
Yanığın derinliği bize derinin ve deri altı dokuların hangi katmanına kadar hasar oluştuğu hakkında bilgi verir.
- Birinci derece yanık: En sık güneş etkisiyle veya ani gaz alevlenmesi sonucu oluşur ve epidermis (derinin en üst katmanı) seviyesinde yüzeyeldir. Kırmızı renkli, basmakla solan, dokunmakla ağrılı olan bu yanıklar tipik olarak 3-4 günde skarsız şekilde iyileşir. Hastalar en çok ağrıdan şikayetçidir.
- İkinci derece yanık: Çok sıcak sıvılar ile temas veya yüksek ısılı metallere, aleve kısa süreli temas sonucu ortaya çıkar. Epidermisin tamamı ve dermisin (derinin ikinci tabakası) bazı katları yanıktan hasar görmüştür. En karakteristik görüntüsü içi sıvı dolu büllerdir. İkiye ayrılır;
- İkinci derece yüzeyel yanık yaraları pembe veya kırmızı, ıslak, ağrılıdır. Künt dokunma hissi ve kapiller dolum mevcuttur, 10-14 günde iyileşmesi beklenir.
- İkinci derece derin yanıklar kiraz kırmızısı renkte, yüzeyi kurudur, künt duyu hissi, kapiler dolum yoktur. Enfeksiyon gelişmezse 3-8 haftada genellikle iyileşirler. İyileşme süresinde uzun inflamatuar sürecinden dolayı bu yanıklarda kötü skar (soluk renkli hipertrofik) oluşumuna eğilim vardır.
- Üçüncü derece yanık: Bu tam kalınlıkta yanıklar derinin tüm katlarını içerir, kuru görünümü, kayışımsı eskar vardır ve duyusuzdur ve bu yanıklarda cerrahi tedavi olmaksızın skar gelişimi, sepsis, ölüm riski artar. Hem dermal hemde epidermal yapılar canlılığını yitirmiştir, ancak yara kenarından tekrar epitelize (yeni deri oluşumu) olur. Bu nedenle geniş alanlı yanıklarda bu süreç aylarca sürebilir veya epitelizasyon hiç bir zaman gerçekleşmez.
Yanık Tedavisi:
Yanık yarasında pansumanın üç amacı vardır: Drenajın absorbsiyonu (oluşan ödem sıvısının emilmesi), ağrının azaltılması ve yaranın çevreden izolasyonu ve korunması.
- Birinci derece yanıkta; güneş koruyucu kremler, günde iki kez nemlendirici kremler veya aloe vera içeren kremler, antihistaminikler kullanılır. Daha da önemlisi analjezinin (ağrının kesilmesi) sağlanmasıdır. Geniş birinci derece yanıklarda, ağrı ve damardan sıvı verilmesi için hasta gereğinde yatırılarak tedavi edilebilir.
- İkinci derece yüzeyel dermal yanıkların tedavisinde cerrahi tedaviye gerek yoktur, uygun krem ve sargı ile tedavi edilebilir. Parafin emdirilmiş dokumalar yaraya yapışmayarak pansuman değişiminde ağrıyı azaltacaktır. Kozmetik olarak görünür alanlarda poliüretan film tabakalar da kullanılabilir, bunların temin edilmemesi halinde, parafin veya yağlı merhemler (örn. %0.2 Nitrofurazon pomad) emdirilmiş gazlı bezlerle pansuman uygundur. Büllerin Tedavisi: Küçük çaplı ve kontrolsüz patlamayacağı düşünülen büller yerinde bırakılabilir. Büyük büllerin boşaltılması veya uzaklaştırılarak pansuman takibine alınması gereklidir.
- İkinci derece derin dermal yanıklarda; Antibiyotikli kremler doğrudan (örn. gümüş sülfadiyazin, mupirosin, nitrofurazon) veya parafin emdirilmiş tüllerin altına uygulanabilir. Cerrahi müdahele olmadan belirgin skarla iyileşir, daha iyi ve az skarla iyileşme açısından cerrahi müdahale önerilir.
- Üçüncü derece yanıklar; dermatomla eskarların seri eksizyonları ve deri greftlemesi ile tedavi edilir.
Özellikli bölge yanıkları şeklinde tanımlanan göz, kulak, yüz, el, ayak ve genital bölgenin yanıkları deneyimli kişilerce deneyimli ünite/merkezlerde tedavi edilmesi gerekir.
